Emotionaliteit van zeventiende-eeuwse toneelstukken

Lochtdrijver, schrick der zee, haghel stroyer die verweckt Veel blijschap en verdriet als ghy maer eens en spreckt, Die sijt onsienelijck en scheut vry naer u wenschen Die quaet en goet cont doen onder de swacke menschen Somma in 'cort gheseyt ick efter u aensien Voor d'opper-hooft der kunst, en wijsten vande lien Dus, t'gen, my lijden baert soeck ick van u te weten. Taurin Ghy sijt als ick aen merck met Venus min beseten, En die ghy soo bemint en woont niet veer van hier Ten Westen noch ten Noort maer t'is in't Suyd' quartier, Sy vlucht u soo het schijnt, toch heeft u in haer sinnen En sult haer Nortsicheyt in corten tijdt verwinnen Soo ghy naer mijnen raet wilt weten wat u schort En waerom dat u hert tot my ghedreven wordt. Alpho. Ick bid' u weerden vrindt, en sal u wel beloonen Wilt my de oorsaeck eens van mijne quellingh toonen Van mijn innich verdriet en druckich ongheval Taurin Soo moet ghy dan al doen dat ick u seggen sal, Voor d'eerst soo wil ick hier een doode handt doen haelen Een doodtshooft met wat Cruyt, het ghen' ghy moet betaelen, Dry Slanghen met een Pad, de gal van een Foret Een ongheboren Calf, een keers van menschen vet, De Lever van een raef, en neghen kraeyen ooghen En noch veel ander goedt om over t'vier te drooghen Waer med' ick weten can wat u gheschieden sal Tot d'eynde aen u doodt gheluck oft ongheval Maer eerst soo sout ghy my dry Croonen moeten gheven Eer ick mijn Const aen u tot onder-hout van leven Wil openbaren voor den oncost die ick doen Alpho. Ick wel te vreden ben can ick maer liefde voen Oft mach ick weten eens wie dat mijn vrou sal wesen Ick waer van alle pijn en quelling hen ghenesen,

Taurin Soo staet hier in dit perck en wijckt daer nimmer uyt Want anders sout ghy sijn del helschen vyandts buyt, Siet dry-mael naer den oost, en dry-mael naer het westen En seght ick geef aen u mijn lijf en siel ten besten, Alpho. Mijn Heer; ick gheef aen u mijn lijf en siel ten besten, Doet nu het geen ghy wilt, ick sal hier stille staen Tot dat ick weet hoe dit door konst my sal vergaen. O Heer wat sien ick ach nu rijsen al mijn haeren Daer verschijnt eenich spoock. Van schrick schier over eyndt, Taurin. Wilt u soo niet beswaren Schep moet, en beeft soo niet, staeckt achterducht en sorgh Ick blijf voor uwe siel en lichaem vasten borgh, Ick sal u thoonen stracx waerachtig naer het leven Gheluck oft ongheluck in u planeet geschreven, Maer wijckt niet eenen voet soo ghy u leven lieft. Alpho. Ick bid u maecket cort en my terstont gherieft Taurin Doet eens u ooghen toe, en spouwt dan in u handen, Daer med' u ooghen vrijft, en siet dit vier hier branden Waer in dat desen pot soo bobblich staet en siedt Soo segh ick alles wat dat aen u is gheschiet, Blaest dese keers nu uyt en wilt my drymael groeten En strijckt met desen smeer oock drymael uwe voeten, En leght u flincke handt nu op mijn graeghe hooft Al t'ghene dat ick segh dan vrijelijck ghelooft: staet vast, het schijnt dat ghy sijt uut het perck gheweken, Alpho. K'en doen, seght lieven vrindt mach ick nu wel eens spreken Taurin Seght vrij wat dat u perst, Alphons. Ick smacht door al den roock Vol haetelijcken stanck, en beef voor al 't ghespoock Dat mijne siel beswaert, ick bid u wilt toch segghen Wat my gheschieden sal, Taurin. Dat sal ick uyt gaen legghen. Hy leest in eenen boeck die den duyvel hout met een opworpende maegh als beseten.

Ghy sijt wat Colorieck en somtijts droef van gheest: Die ghy meynt dat u haet bemindt u aldermeest. Maer d'onghestadigheydt van u seer losse sinnen Die dreyght u met veel leet, en terght u hert van binnen, D'aspect van u planeet, gans equinoctiael Thoont u in het Quadraet van Venus teenemael Tot veel veranderingh van minne lust gheneghen Die u Triangel heeft bij Gemini vercreghen. .... Ghy hebt een schoon Vorstin vervolght en oock bemint Die u oock heeft verwacht en met haer schoont gehedient Jae haer oprecht betrouwt om eens u Bruydt te wesen, Gheboren in een Landt dat Aries voor desen Altijd besloten heeft, te weten Enghelandt Maer te vergeefs, om dat sy haere teere handt Gaf aenden grooten Vorst en Coninck van Bohemen En werdr ghedwonghen om daer mede aen te nemen Een vast verbonden Trou, schoon teghen haren danck, Toch soo ick speuren can en leefden hy niet lanck, t'Gen' haer bedencken gaf hoe dat sy't sou gaen maecken Om wederom in't hert van eenen Graeff te raecken, .... Want als den Capricorn' clom lest naer Virgo op Wert onder Leo weef een schoon en groote pop, Het gen' u sinnen weer als voor sal doen verandren, Midts Mars en Venus sijn vergadert by malcandren Dat streckt tot u verdriet, want Mars dreyght u met bloet, Saturnus met veel spijt niet al te bijster goet, En die ghy efter mint, bemint u metter herten, Jae schoon sy u bestrijdt met afgonst, en veel smerten, Soo can sy even wel niet leven sonder ou En sal naer groote moyt noch wesen uwe Vrou. Alpho. Ey my mijn hert ontwaeckt van dese blijde maeren, Taurin U sal voor d'eerste noch veel teghenspoet weer vaeren, En schoon ghy nu soo haeckt naer uwe wedermin

Noch sal eer corten tijdt verandren uwen sin Die u van desen lust gheheelijck sal berooven Alpho. Dit can ick nimmermeer, dat sweir ick u, ghelooven Want liefde is oprecht die nu mijn hert besit, Ick liet my snijden eer gheel van lit tot lit Als ick verlaeten sou die ick heb in mijn sinnen, Taurin Eer cort sal u de doodt van eenen Vorst verwinnen En brenghen in veel pijn, in anxt en swaer verdriet Jae die ghy nu bemint, sult ghy dan minnen niet Maer haeten als de pest, jae vluchten als de donder En t'sal alsoo gheschien al ghevet u nu wonder, Nochtans sal evenwel u Echte Vrou noch sijn De schoon Felicia, niet sonder groote pijn En over groot verdriet, dat haer oock sal geschieden Al ist dat ghy haer trouw gheweldich sult ontvlieden,.... In een Cristale glas sal ick haer thoonen, siet, Hij laet hem sien in eenen spieghel. Siet daer oft loghen is, en raeckt den spieghel niet Alpho. Acht t'is Felicia laet my het glas eens kussen Sy ist die ick bemin Taurin. Holla, t'mocht onder-tussen U qualijck vaern sijn, dus siet wat datge doet Die ongheregelt leeft al dickwils vallen moet. Hier hebt ghy nu bescheet van t'gheen ghy wilde weten Alpho. Gheluckigh ben ick die my soo stout heb vermeten Te comen op des' plaets, ....siet daer dat is u winst En danck u duysent-mael, Taurin. Ick staen tot uwen dinst En uwen dienaer blijft soo lanck ick noch sal leven. Alpho. Adieu dan weerden man Godt wil u ruste gheven,.... binnen. Taurin Hoe wispelturich draeyt fortuyn met desen vent Wat hanght hem boven t'hooft noch droefheyt sonder ent binnen.

Derde uyt-comen.

Felicia met Nimus haeren knecht. Wel Nimus mach ick dan ghelooven uwen praet Nimus. Me-Iofvrou waerom niet is mijne tijdingh quaet Soo ghy my niet ghelooft soo cont ghy daer naer vraeghen Felicia. Dit snijdt mijn herte door en t'sal mijn Jeught verjaeghen, Weet toch den Grave wel van dese swaricheyt Nimus. Dat staet my stil, want ick en hebt't hem niet gheseyt Felicia. Mijn deusichlijck verstandt begint des' saeck te weghen En vreest ghedurich aen het onghestadich pleghen Van Jonghmans die soo licht veranderen van sin Als daer veel steck bedroch in een verdwaelde min, Als d'ontrouw eens begint hun in het hooft te raet'len Nimus. Ick wou wel sien een eynd' van al dat grillich praet'len En dat ick aen den disch met vreughden eens mocht sijn Ick spoelden dan eens af ons Ioff-vrouws minne pijn, Want mijnen beir die danst dat ick hem daer cost payen Al waert met een stuck hesp oft schouwer wel ghebraeyen Ick liet den sotten clap van dese vrijster daer, Felicia. Wat seght ghy esels hooft, en spreckt my niet te naer Oft k'geef u soo een clinck hoe peyst ghy weer op eten: Nimus. Jae Jouf-vrouw daer med' is de liefde haest vergheten Felicia. Wel soeckt ghy dan gheen vrou, hoe spreckt ghy nu soo stoudt Nimus. Neen, d'een waer my te jonck en d'ander wat te oudt Ick ben te viesen dieff, t'waer my al wel te passen Eer eenich schoon malaet mijn schoonheyt sou verassen Oft sy waer wat te cort, te dick of veel te lanck Te dun oft wat te breet, te mager of te ranck Oft wat te smal van gat, te mortsich oft te spijtich Te plomp, oft wat te bot en selden goet oft vlijtich

Daer schorten altijd jet dus ist best onghepaert Soo ben ick voor geen wijf van boos natuer vervaert Ick minne de Waerdin die my wilt geren borghen Dan heb ick voor mijn goedt niet lichtelijck te sorghen Naer eenen Erfghenaem, k'en acht geen houwelijck: Felicia. Dat ghy wat sparen cost ghy mocht eens worden rijck Alponsus uyt. Daer compt den Graef weer aen, ick word' gheheel verstorven Hier med' is mijn vermaeck met mijnen knecht bedorven, Eylaes waer blijf ick nu, want ick en soeck hem niet: Nimus Hoe spreckt sy teghen t'hert, s' is blij dat sy hem siet Alpho. Godt groet u edel maeght vol aenghenaeme seden Van cloecke eerbaerheyt, t'is tijdt dat ick de reden Van mijn verdriet ontdeck, nu ick naar wensch u vind' Die liever sterven wilt als uwe schoont te laeten Felicia. Verschoont my edel Heer, ter wijlen niet can baeten Al u gheveynst ghestreel t'gen' steunt op dobbelheyt Want ick een ander lieff, Alph. een ander; Felic. t'is gheseyt Ick min een ander die my heeft bemindt voor desen. Alpho. U meyningh is dat ick u sou wantrouwich wesen Ghelijck, soo ick bemerck g'u selven voor laet staen Daer ick met dobbelheyt noyt en heb omghegaen U Antwoorr loop heel d'weers en pijnicht mijn ghedachten Nochtans bewijsen can met dusent droeve clachten: Dat noyt gheveynsde min heeft in mijn hert ghewoont Felicia. Alphonsus swijght vrij stil eer dat m'u anders thoont, Ick eer ghelooven sal dat k'u mijn trouw sal geven Als dat de liefde sonder veynserij can leven En u is wel bekent dat de gheveynstheydt is Vals ende goddeloos, jae sonder laefenis Ghy moet belijden selfs dat ick de min moet haeten Midts ghy gheloofde trou door ontrouw hebt verlaten,

Alpho. Me-Joff-vrouw ick bespeur, en oock voor ooglien sien Dat uwe jonsten staegh voor mijne diensten vlien, Hoe can mijn trouwe min voor u bruyn ooghen lieghen Felicia. Het haest ghelooven can de Maeghden licht bedrieghen. Niet dat ick segghen wil ghy een bedriegher sijt, Maer t'selve soo ghebeurt, ick spreeck van goet ghevoelen, Alpho. Wat mach u liefste lieff soo inde sinnen woelen, Ghy seght en peyst noch meer van my een quaet vermoet Felicia. Ick spreeck naer mijn humeur, en soo my liefde voedt, Alpho. Oprecht en Edel Maeght ick com my voor u buyghen En roep hier tussen ons den hemel tot ghetuyghen: Dat mijne meyninghe en wil noch meerder sijn Als ick met woorden segh, mijn liefd' en is gheen schijn, Ach laet dan mijn versoeck de trouwe min vol-brengen En mijn ghediensticheyt met uwen wil eens menghen, Felicia. Neen, neen Alphonsus swijght ick ben te dier verlooft, Alpho. Verlooft; ick sterff van vrees, wie isser die ghelooft Dat t'selve tot mijn leet sou connen sijn waerachtich Mijn lichaem staet en quelt, en sinckt te neer heel clachtich Om d'antwoord' die ick hoor, mijn hert wort kout als ijs, Nimus. Ey sijt te vreden Heer sy maket u maer wijs, Alpho. Eylaes het raeckt mijn siel, t'sal my in't graf doen sijghen Nimus. Dan soumen soo veel moyt doen om een wijf te crijghen Daer ick licht aen gheraeck sonder veel moyt te doen Ick hebber voor cleyn ghelt op alderhand fatsoen Die mijnen minnen brandt naer wensch wel connen blussen, Mopsus Ick liet die prijen veel liever mijn billen kussen, Alpho. Wel Joff-vrou meynt ghy't dan dat ghy my soo verstoot Felicia. Aphonse weet ghy wel dat liefd' was noch soo groot (Die ghy tot mywaerts droeght een weynich tijdt gheleden En door des' ontrou hebt de liefde heel vertreden, Verlaeten mijne jonst om een versufte min;

Mopsus Jae sulcx gheloof ick wel, dat was een Coningin Maer die is nu ghetrouwt, des' moet het stopgat wesen Nu d'eerste is misluckt, ghelijck het was voor desen, En moet ghenesen al sijn lijden en sijn smert, Nimus. Mopsus; daer lieght ghy aen in't midden door u hert Sy is soo goet als hy, men moet met ons niet gecken Felicia. Seer Edel Heer t'wordt tijdt dat ick my sou vertrecken, Want geen ghy soeckt is niet ten opsicht van mijn trouw Spreckt iemand' anders aen. Alph. Des' antwoord' ach! die sou My locken tot het graf, hebt ghy dan quaet vermoeden? Felicia. DIe haestich is om gaen behoort hem ras te spoeden, Alpho. Ach soetste! noyt en sucht ick als om uwe schoont Felicia. Soo wordt ghy daeghelijckx met groot verdriet gheloont: Alpho. Ick bid u wilt den bandt van mijnen lust dan breken: Felicia. Swijght Graef want g'hebt in't hert maer enckel valsheyt steken, Alpho. Dat ick verwinnen cost mijn weenen waer ghedaen Felicia. Die haest verwonnen is die isser qualijck aen, Alpho. Ach soetsten dagheraet de min my neer doet buyghen Felicia. Den mondt die seydt al veel t'geen' t'hert niet sal ghetuyghen Alpho. Meynt ghy dan waerde Maeght dat ick in listen swem? Felicia. Een Maeght die licht ghelooft die is licht inde klem: Alpho. Ontfanght mijn weder-comst, die u soo seer naer steygert, Felicia. T'is een seer trotse Maeght, die d'Eelmans consten weygert. Alpho. Me-Ioff-vrou, oft ick cost met offer van ghetraen U dienen naer den heysch, ick sou dat haest bestaen, Soo weenen helpen mocht wat sou ick traenen gieten Om eens u weder-jonst van liefde te ghenieten, Geen mensch ghetuyghen can dat ick uyt mijnen mondt Liet glijen eenich woordt daer jemand' list in vondt, Mijn liefde heeft altijd met trouwicheyt begonnen Felicia. Die stets trouw-hertich blijft, die heeft sijn lief ghewonnen. Alpho. In alles my ghebiedt, ick sal u metter daet Bethoonen tot een proef dat my ter herten gaet,

Edel: Ick sweir dat uwen roem nu haest sal sijn ghevelt Alpho: Betoont nu vry aen my u uyterste ghewelt

Den 1 Edelman valt doodt

U broeder sterft vast sonder een woort te spreken Ghel[niet leesbaar]ck ick u oock hop' als hem hier doodt te steken Ten sy ghy vraeght genaedt : oft selver my verwint

Den 2 Edelman vlucht

Alpho: Loopt blooaert, treter loopt, oft ghy wordt oock verslint De boosheyt vindt haer straf met oneer oft met schande Mopsus ontbindt den man de ooghen en de handen Felicia: Ghedanckt sy nu den Heer die my des weldaet doet

Mosus ontbiendt haer en spreckt

Ick heb den desen schelm getreden met den voet En in sijn bloet versmoort soo cloeck was ick in 't schermen Felicia: Ick danck u lieven vrindt.... k' omhels u met mijn ermen Voor uwen trouwen dienst, ick staen gheheel beschaemt Midts mijne stoutheyt die u hier heeft toe gepraemt Want mijn onnooselheydt was tot de vraeck gheneghen Mopsus: Ick heb hun alle twee vermoort met desen deghen Alpho: Swijght Spaensen Poetser swijght: Mop: Ick ben vol rasernij Al haddende gheweest noch een dosijn daer bij Ick was hun meester, om soo duysent te verslaeghen Als dese schelmen, want ick noyt en can verdraghen Sulck danich onghelijck Alp Een heete pry by 't vier

Felicia Alphonsus aensiende verwondert

Felicia: Is dit Alphonsus niet, waer ben ick, ach Mop wel hier Felicia: Ick staen gheheel versuft Alp: En ick soo seer verwondert Dat my de spraeck begheeft Mop: Al hadt het fel ghedondert Ontrent het nieuwe jaer als 't sterck ghevrosen is Soo was ick nimmermeer soo vol becommernis Als ick op heden ben in desen man t' aenschouwen Die soo u lief ghelijckt: al oft hy waer ghehouwen Uyt t selve backes van de schoon Felicia

Cluchtighe behendigheyt van twee borsse-snyers die wy noemen Hans Tromp bandiet uyt Vranckrijck ende Neel Albedryf Neer-lander, Bedrieghende door hunne suptijle dieverije eenen boer ende eenen advocaet, ghenoemt die verdrayden advocaet op den sin die valsheyt en t'bedroch verwecken sondich quaet in't onrechtveerdigh hert, dat soeckt sijn eyghen baet. verthoonders. hans tromp - eenen advocaet. neel albedrijf - eenen knecht. boer ariaen. - schouteth. jacomijn sijn vrou - een dienst-maert